Sera gazı emisyonlarının dünyamıza vereceği tahribatı göz ardı ederek geçmişten bugüne ortaya çıkan endüstriler dolayısıyla yaşanan iklim krizine çözüm bulmak konusunda yapılan çalışmalara paralel olarak, ekonomik, çevresel ve sosyal kalkınmayı sağlayacak yeni çözümlerin ancak kolektif hareketle ortaya çıkabileceği ifade edilmektedir. Bir önceki yazımızda altını çizdiğimiz dijital şeffaflık kavramıyla beraber ele alındığında ise aslında Web3 teknolojilerinin bu gereksinimin giderilmesi için önemli bir çözüm yöntemi olduğunu ifade edebiliriz. Nitekim, Onarıcı Finans, yani REFİ (Regenerative Finance) söz konusu çevresel tahribatın önüne geçilmesi için DLT (Dağıtık Defter Teknolojisi) vasıtasıyla takip edilebilir ve şeffaf bir mekanizma ortaya koymaktadır.
Avrupa Birliği düzenlemelerine baktığımızda, ESG kriterlerinin yapılan yatırımlarda göz önünde bulundurulmasının ve daha uzun vadeli yatırım planlarının yapılmasının sürdürülebilir ekonomi açısından önemli olduğunun ifade edildiğini görüyoruz[1]. Söz konusu uygulamalarda şeffaflığı sağlayan blokzinciri teknolojilerinin kullanılmasının ise ESG kriterlerinin uygulanmasında karşılaşılabilecek sorunlara ışık tutabileceği belirtilmektedir.
Tüm bu prensipler doğrultusunda, yapılacak yatırımlara ESG kriterlerini dahil eden REFİ teknolojileriyle beraber Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı kapsamında şirketlere sağlanacak finansmanlar açısından bütünsel yeni bir ekonomik yaklaşımın doğmuş olacağını ifade edebiliriz. Yeni ekonomik yaklaşımla kastedilen, bugüne kadar göz ardı edilen ve geleneksel kapitalist düzende yer almayan çevresel tahribat, sosyal eşitsizlik ve finansal istikrarsızlık gibi kavramların da dahil olacağı yeni bir ekonomi modelidir.
REFİ’nin işleyiş prensiplerini ise; (i) koruma değerinin belirlenmesi, (ii) belirlenen değerin tokenize edilmesi ve (iii) likidite yaratılması olarak özetleyebiliriz.
DEFİ’den REFİ’ye geçiş
REFİ aslında Merkeziyetsiz Finans olarak tanımlanan DEFİ bloklarına dayalı olarak işlemektedir fakat DEFİ’nin ötesinde, ESG kriterlerini de sisteme adapte ettiği ve açılımı merkezi olmayan özerk kuruluş olan DAO’lar vasıtasıyla fonlama imkanı tanıdığı için DEFİ’nin sürdürülebilirlik perspektifiyle iyileştirilmiş bir kullanım alanı olduğunu söyleyebiliriz. Nitekim, REFİ’nin blokzinciri teknolojisi üzerine kurulu DEFİ mekanizmaları vasıtasıyla sürdürülebilirlik prensiplerini entegre ederek onarıcı ekonomi prensiplerini bir araya getirdiği ifade edilmektedir.
Dolayısıyla, REFİ’nin kullanımı esnasında blokzinciri üzerinde oluşturulan çok taraflı akıllı sözleşme uygulamalarından biri olan ve dijital fon toplama yöntemleri arasında yer alan DAO’ların işleyişi de önem kazanacaktır[2]. Bu sebeple de ticari uygulamalarda; akıllı sözleşmelerin, DAO’ların ve merkeziyetsiz sistemlerin hukuki işleyişinin bütünsel olarak ele alınması zorunluluğu doğacaktır.
Her ne kadar REFİ’nin henüz erken aşamada olduğu ifade edilse dahi, iyileştirici çözüm önerileri sunan bazı Web3 projelerinin REFİ prensiplerine dayandığı ve 2023 teknoloji trend raporlarının pek çoğunda REFİ’ye atıfta bulunulduğu görülmektedir[3].
Hukuki Gereksinimler Açısından
Avrupa Komisyonu tarafından Aralık 2019’da kabul edilen Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın ardından pek çok aksiyon alınmış olmakla beraber, fonlamaya yönelik olarak Eylül 2021 tarihinde politika aksiyonlarını ve fonlama kriterlerini belirleyen, inşaattan tekstile pek çok farklı sektörü hedefleyen bir düzenleme yayımlanmıştı[4]. Söz konusu Avrupa Birliği düzenlemelerine ilişkin uygulanacak olan 1 Ekim 2023-31 Aralık 2025 tarihleri arasındaki geçiş döneminin ardından, 1 Ocak 2026 tarihi itibariyle uygulamaya geçmesi hedeflenmektedir.
Dolayısıyla, yapılacak fonlama işlemlerinde kullanılacak olan “Karbon Kredisi” adı verilen sistemin işleyişine yönelik olarak karbon emisyonlarının ve Karbon Kredisi sisteminin DLT üzerinden kaydının tutulacağı REFİ de söz konusu mevzuat gereksinimlerinin yerine getirilmesi açısından önem arz edecektir.
Bu bağlamda, şirketler açısından ölçeklendirilebilir ve hesap verilebilir “şeffaf bir takip sistemi” ortaya koyacak olan REFİ sayesinde yeni bir ekonomi modelinin doğması ve bu sayede de yeni iş modellerinin ve sektörlerin ortaya çıkması gündeme gelecektir.
Burcu Tümer
Dr. Soner Canko
[1] Overview of sustainable finance (europa.eu) [2] DAO’lar : Karşılaşılan Hukuki Sorunlar ve Çözüm Önerileri başlıklı makalemize buradan erişebilirsiniz. [3] https://www.coindesk.com/consensus-magazine/2022/12/15/the-next-step-in-the-evolution-of-web3-regenerative-finance/ [4] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_4626